november 2021


Ter gelegenheid van de Week van reflectie zijn bestuurders, Inspectie, zorgprofessionals en andere betrokkenen uitgenodigd om een blog te schrijven.

 

'De menselijke maat centraal blijven stellen'

'Daar waar patiënten, cliënten en naasten zich echt gehoord, gezien en geholpen voelen, is er altijd íemand - die ene mens - die zich soms hard maakt om het wél voor elkaar te krijgen', stelt Illya Soffer, directeur Ieder(in). Iemand die wel luistert, die de regels wel wat wil oprekken, een omweg vindt, steun mobiliseert, bruggen slaat, en werkelijk naast je komt staan.' Maar hoe kun je 'die ene' worden? Een blog met inspiratie, ideeën en tips.

Iedereen die ooit met ‘hart en ziel’ is gaan werken in de zorg, (h)erkent onmiddellijk hoe moeilijk het is om de patiënt, cliënt, mens echt centraal te blijven stellen in het werk. Veel medewerkers in de zorg voelen zich in de wens om het goede te doen verloren in ons weerbarstige stelsel. Maar 'zorgtijgers' geven niet zomaar op, want ze houden van hun vak. Ze stippelen hun eigen sluiproutes uit, en proberen zo het verschil te maken. Vaak tevergeefs. Niet voor niets hebben afgelopen jaren zo veel ooit gepassioneerde medewerkers de zorgsector verlaten.

Zelf beginnen

Op verjaardagen, als mantelzorger, of als je onverhoopt zelf patiënt bent, weten we allemaal zo goed te verwoorden waar het systeem tekort schiet. Maar in onze rol als bestuurder, directeur, professional gaan we tandenknarsend door. Omdat we niet weten hoe het anders zou moeten. Ik heb deze 'klem' vaak getypeerd met een metafoor van Youp van 't Hek: 'Je staat niet in de file. Je bént de file.' Een rakere typering van 'systeem-machteloosheid' ken ik niet. Niet in de file gaan staan, betekent je werk niet kunnen doen; wel in de file gaan staan, betekent het tandenknarsend verdragen. Een duivels dilemma. Toch helpt het besef dat je alleen werkelijk iets kunt doorbreken aan een systeem waarin 'de mens' uit het werk verdwijnt, wanneer je zélf begint met dit elke dag te voelen en aan te kaarten. Maar hoe doe je dat en waar leidt dat toe, en wanneer doe je het nou echt goed?

Goede voorbeelden

Bij Ieder(in) krijgen we vaak de vraag naar goede voorbeelden. Die komen uiteraard niet in overvloed bij ons: wij zijn van de spreekwoordelijk kapotte auto’s. Maar als er dan goede voorbeelden en mooie verhalen zijn, is er altijd één rode draad. Daar waar patiënten, cliënten en naasten zich echt gehoord, gezien en geholpen voelen, is er altijd íemand - die ene mens - die zich soms hard maakt om het wél voor elkaar te krijgen. Iemand die wel luistert, die de regels wel wat wil oprekken, een omweg vindt, steun mobiliseert, bruggen slaat, en werkelijk naast je komt staan.

Verschil kunnen maken

Maar hoe kun je die ene worden, in een weerbarstig systeem waar je zelf ‘dader’ en ‘slachtoffer’ van bent? De Amerikaanse onderzoekster Debra Meyerson1 toont in haar boek Tempered Radicals aan dat hardnekkige patronen die 'de bedoeling' in de weg staan louter te doorbreken zijn middels een ragfijn samenspel tussen voldoende kunnen aansluiten bij het systeem om er niet uitgegooid te worden, en voldoende blijven afwijken om verschil te kunnen maken.' Haar aansporing: 'Rebelleer & Conformeer'. Eenzelfde soort aansporing valt te lezen in het boek Intelligent Disobedience, van Ira Chaleff2. De subtitel van het boek is: 'Doing Right, when what you are told to do is wrong.' Ook hij spoort aan tot het combineren van aansluiten en afwijken. Ter discussie stellen, niet als rebel, maar als ‘veranderaar'. Chaleff is glashelder over één situatie waarin je altijd Intelligent 'Disobedient' mag zijn: situaties waarin je een ander schade berokkent: 'Do no Harm!'

Het goede doen

Het idee van wel meewerken, samenwerken, maar geen dingen meer doen waarvan je niet overtuigd bent of zelfs vreest dat ze schadelijk zijn… dat is een grote uitdaging voor ons allemaal. Zeker in deze tijden van toeslagen-affaire, polarisatie, de COVID-pandemie en een eindeloze kabinetsformatie.

Wie werkelijk het goede wil doen, de menselijke maat centraal wil stellen en anderen geen schade wil berokkenen, komt helaas niet gemakkelijk weg met het bevechten van zijn “morele gelijk”. Daarvoor zijn de patronen te complex, de belangen te diffuus, en de meningen te verdeeld.

Zelf heb ik er het afgelopen jaar voor gekozen om, zodra ik begon te dralen tussen droom en daad, openhartig te reflecteren op de afwegingen en worstelingen van mijn spreekwoordelijke “file'. Het leverde me verrassend veel intelligent ongehoorzame medestanders op, en dat helpt.

1) Tempered Radicals: How People Use Difference to Inspire Change at Work (2001), Debra E. Meyerson
2) Intelligent Disobidience: Doing Right when what you’re told to do is Wrong (2015), Ira Chaleff

 

Illya Soffer,
directeur Ieder(In)